เอกุตฺตริกนโย เอกกวารวณฺณนา

[321] เอวํ ขนฺธกปุจฺฉาย วณฺณนํ กตฺวา อิทานิ เอกุตฺตริกนยสฺส ตํ กโรนฺโต อาห ‘‘อาปตฺติ…เป.… นเย’’ติฯ ตตฺถ เอกุตฺตริกนเย เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ‘‘ฉ อาปตฺติสมุฏฺฐานานี’’ติ อิมินา สมุฏฺฐานานิ อาปตฺติํ กโรนฺตีติ อตฺเถน อาปตฺติกรา นามาติ ทสฺเสติฯ เอเตสนฺติ ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺฐานานํฯ หีติ ยสฺมา, อาปชฺชตีติ สมฺพนฺโธฯ สิกฺขาปเท จาติ มาติกาสิกฺขาปเท จฯ ลหุกา อาปตฺตีติ เอตฺถ อปฺปสาวชฺชตฺตา น ลหุกา นาม โหติ, ลหุเกน ปน วินยกมฺเมนาติ อาห ‘‘ลหุเกน วินยกมฺเมน วิสุชฺฌนโต’’ติฯ ปญฺจวิธาติ ถุลฺลจฺจยาทิวเสน ปญฺจปการาฯ เกนจีติ ลหุเกน วา ครุเกน วา เกนจิ อากาเรนฯ สํวิชฺชติ คิหิภาวโต อวเสโส สมณภาโว เอติสฺสาติ สาวเสสา, ปฏิปกฺขวเสน อนวเสสาฯ ทฺเว อาปตฺติกฺขนฺธาติ ปาราชิกสงฺฆาทิเสสวเสน ทฺเว อาปตฺติกฺขนฺธาฯ

‘‘กโรนฺตี’’ติ อิมินา อนฺตรายิกาติ เอตฺถ ณิกปจฺจยสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ อนฺตรายิกา อาปตฺติโย สพฺพถา อนฺตรายิกา โหนฺตีติ อาห ‘‘อนฺตรายิกํ อาปนฺนสฺสาปี’’ติอาทิฯ เทเสตฺวา สุทฺธิปตฺตสฺสาติ สมฺพนฺโธฯ โลกวชฺชาติ โลเกหิ วชฺเชตพฺพาฯ ปณฺณตฺติวชฺชาติ ภควโต ปณฺณตฺติยา วชฺเชตพฺพาฯ ยนฺติ ยํ อาปตฺติํ อาปชฺชตีติ สมฺพนฺโธฯ กโรนฺโตติ กิริยมานโตฯ เอตฺถ หิ มานสทฺทสฺส อนฺตาเทโสฯ อิมินา กรณํ กิริยนฺติ ภาวตฺถํ ทสฺเสติฯ อาปชฺชตีติ ปุคฺคโล อาปชฺชติฯ สา อาปตฺติ กิริยโต สมุฏฺฐิตา นามาติ โยชนาฯ กา อาปตฺติ วิยาติ อาห ‘‘ปาราชิกาปตฺติ วิยา’’ติฯ เอเสว นโย อนนฺตรวากฺเยสุปิฯ

ปุพฺพาปตฺตีติ เอตฺถ ปุพฺพสทฺโท ปฐมตฺโถติ อาห ‘‘ปฐมํ อาปนฺนาปตฺตี’’ติฯ ‘‘อาปนฺนา’’ติ ปเทน มชฺเฌโลปํ ทสฺเสติฯ ปจฺฉา อาปนฺนาปตฺตีติ วตฺตเภททุกฺกฏาปตฺติฯ มูลวิสุทฺธิยาติ มูเล กายจิ อาปตฺติยา อมิสฺสตฺตา วิสุทฺธิยา อาปตฺติยาฯ กุรุนฺทิยํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อิทมฺปีติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตวจนมฺปิฯ ปิสทฺเทน ปุริมํ มหาอฏฺฐกถาวจนํ อเปกฺขติฯ เอเกน ปริยาเยนาติ เอเกน การเณนฯ

ยาติ อาปตฺติ, เทสิตา โหตีติ สมฺพนฺโธฯ อยํ เทสิตา คณนูปิกา นามาติ โยชนาฯ ยา เทสิตา โหติ, อยํ อคณนูปิกา นามาติ โยชนาฯ สอุสฺสาเหเนวาติ ปุนปิ อาปชฺชิสฺสามีติ สห อุสฺสาเหเนวฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ

‘‘คณนํ น อุเปตี’’ติ อิมินา คณนํ น อุปคจฺฉตีติ อคณนูปิกาติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ อฏฺฐเม วตฺถุสฺมิํ ปูรเณติ สมฺพนฺโธฯ อิทํ ปาฬิยํ อฏฺฐวตฺถุกปูรณวเสน ภิกฺขุนีนํ อาคตตฺตา ภิกฺขุนิโย สนฺธาย วุตฺตํฯ ภิกฺขูนมฺปิ ทุติยปาราชิกฏฺฐาเน ลพฺภติเยวฯ

ถุลฺลวชฺชาติ เอตฺถ ถุลฺลํ วชฺชํ เอติสฺสาติ ถุลฺลวชฺชาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ถุลฺลโทเส ปญฺญตฺตา’’ติฯ ยา จ ธมฺมิกสฺส ปฏิสฺสวสฺส อสจฺจาปเน อาปตฺติ อตฺถิ, สา จ คิหิปฏิสํยุตฺตาติ โยชนาฯ ปญฺจานนฺตริยกมฺมาปตฺตีติ ปญฺจหิ อานนฺตริยกมฺเมหิ อาปนฺนา ปาราชิกาปตฺติฯ สุทินฺนตฺเถราทีติ อาทิสทฺเทน ธนิยตฺเถราทโย สงฺคณฺหาติฯ อาทิกมฺมิโกติ อาทิกมฺมํ กโรนฺโต, ตสฺมิํ นิยุตฺโต วาฯ มกฺกฏิสมณาทีติ อาทิสทฺเทน วชฺชิปุตฺตกาทโย สงฺคณฺหาติฯ โย กทาจิ กรหจิ อาปตฺติํ อาปชฺชติ, โส อธิจฺจาปตฺติโก นามาติ โยชนาฯ ปรโตปิ เอเสว นโยฯ

‘‘โจเทตี’’ติ อิมินา โจเทตีติ โจทโกติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘โจทิโต’’ติ อิมินา โจทิตพฺโพติ จุทิโต, โสเยว จุทิตโกติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ปญฺจทสสูติ ปาติโมกฺขฏฺฐปนกฺขนฺธเก วุตฺเตสุ ปญฺจทสธมฺเมสุฯ เตนาติ อธมฺมโจทเกน, โจทิโตติ สมฺพนฺโธฯ ปาติโมกฺขฏฺฐปนกฺขนฺธเก (จูฬว. 401) วุตฺเต สจฺเจ จ อกุปฺเป จ อติฏฺฐนฺโตปิ อธมฺมจุทิตโกเยว นาม, โส ปน ธมฺมโจทเกน โจทิเตเยว กุปฺปนฺโต อธมฺมจุทิตโก นาม, อธมฺมโจทเกน โจทิเต ปน กุปฺปนฺโตปิ อธมฺมจุทิตโก นาม น โหติ, ตสฺมา อิธ น วุตฺโตฯ ‘‘สมนฺนาคโต’’ติ อิมินา นิยตา เอตสฺส สนฺตีติ นิยโตติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ

อาปชฺชิตุํ ภพฺพาติ ภพฺพาปตฺติกาฯ เกนจิ กมฺเมน อกโตปิ อนุกฺขิตฺตโกเยว นาม, โส ปน อุกฺขิตฺตโกติ สงฺกาภาวโต อิธ น วุตฺโตฯ อยนฺติ ตชฺชนียาทิกมฺมกโต ภิกฺขุฯ หีติ ยสฺมา, น โกเปตีติ สมฺพนฺโธฯ

ลิงฺคทณฺฑกมฺมสํวาสนาสนาหีติ ลิงฺคนาสเนน จ ทณฺฑกมฺมนาสเนน จ สํวาสนาสเนน จฯ เยนาติ ภิกฺขุนาฯ โสติ นานาสํวาสโกฯ ทฺวินฺนํ นานาสํวาสกานํ วิเสโส เหฏฺฐา (ปาจิ. อฏฺฐ. 428) วุตฺโตเยวฯ ฐปนํ ชานิตพฺพนฺติ เอตฺถ กิํ ฐปนํ นามาติ อาห ‘‘ปาติโมกฺขฏฺฐปน’’นฺติฯ

อิติ เอกกวารวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

เอกุตฺตริกนโย ทุกวารวณฺณนา

[322] ทุเกสุ อจิตฺตกา อาปตฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ภูตาโรจนาปตฺตีติ ปาจิตฺติยาปตฺติฯ อภูตาโรจนาปตฺตีติ ปาราชิกถุลฺลจฺจยาปตฺติฯ ปทโสธมฺมาทิกาติอาทิสทฺเทน อุตฺตริฉปญฺจวาจา สงฺคหิตาฯ มญฺจปีฐาทีนนฺติอาทิสทฺเทน ภิสิอาทโย สงฺคณฺหาติฯ อนาปุจฺฉาคมนาทีสูติ อาทิสทฺเทน อนุทฺธริตฺวา คมนํ สงฺคณฺหาติฯ สปุคฺคโลติ โส อตฺตสงฺขาโต ปุคฺคโล สปุคฺคโลฯ ปรปุคฺคโลติ ปโร ปุคฺคโล ปรปุคฺคโลฯ ครุกนฺติ สงฺฆาทิเสสํฯ ลหุกนฺติ ปาจิตฺติยํฯ ปุน ครุกนฺติ ปาราชิกํฯ ปุน ลหุกนฺติ ปาจิตฺติยเมวฯ

องฺคุลิมตฺตมฺปีติ ปิสทฺเทน เกสคฺคมตฺตมฺปีติ อตฺถํ สมฺปิณฺเฑติฯ ตนฺติ มญฺจปีฐํฯ คมิโย อาปชฺชติ นามาติ สมฺพนฺโธฯ

‘‘อาทิยนฺโต อาปชฺชติ นามา’’ติอาทินา อตฺถาปตฺติ อาทิยนฺโต อาปชฺชตีติ ปาฬิยํ อาทิยนฺโต หุตฺวา อาปชฺชติ อาปตฺติ อตฺถีติ โยชนานยํ ทสฺเสติฯ เอวญฺหิ สติ ‘‘อาปชฺชตี’’ติ อาขฺยาตปทํ ‘‘อตฺถี’’ติ กิริยนฺตรํ อเปกฺขิตฺวา กตฺตา โหตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ อถ วา อาทิยนฺโต ปุคฺคโล ยํ อาปตฺติํ อาปชฺชติ, สา อาปตฺติ อตฺถีติ โยชนาฯ เอเสว นโย อญฺเญสุปิฯ มูคพฺพตาทีนีติ อาทิสทฺเทน โควตกุกฺกุรวตาทีนิ สงฺคณฺหาติฯ ปาริวาสิกาทโย อาปชฺชนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ตชฺชนียาทิกมฺมกตา วา ปุคฺคลาติ โยชนาฯ